Datering
De drie panden zijn gebouwd in 1788, waarbij zeer waarschijnlijk delen van een school en huizen die op de plek stonden, zijn gebruikt. In de 19e eeuw zijn de panden aangepast, waarna er nog verschillende restauraties volgden (in 1927, 1970 en de laatste keer in 2018).
Een Lutherse Kerk
De naam “De Groene Zwaan” is nauw verbonden met de Lutherse gemeenschap van destijds. In 1780 vroegen 78 lidmaten van de Lutherse gemeenschap uit De Rijp en omstreken aan de Schepenen en Vroedschappen van De Rijp om “vreijheijdt hunner Godsdienstoefening”, waarop positief werd gereageerd. De kerk werd officieel in gebruik genomen op 6 juli 1788. In 1791 kreeg de kerk zijn huidige vorm. De voorgevel werd gemetseld van zachte steen. Aan weerszijden van de kerkgevel kwamen twee kleine hoektorentjes in neogotische stijl. In 1851 werden de kerk en de pastoriegebouwen gedeeltelijk vernieuwd en kreeg de voorgevel een witte pleisterlaag. Rond 1927 moest het dak worden vernieuwd. Daarvoor moest geld ingezameld worden. Sommigen hadden hun bedenkingen waarom deze kleine Lutherse gemeente nog in stand moest worden gehouden, maar de kerkenraad verweerde zich: De Rijp was dan wel een kleine gemeente, maar een bloeiende! Dit was een geestelijk centrum temidden van een ongelovige en socialistische omgeving.
Na de tweede wereldoorlog nam het aantal kerkgangers af en ook toen al konden de onderhoudskosten voor het kerkgebouw niet meer worden betaald. Om de kerk te behouden voor dreigend verval werd de Stichting “De Groene Zwaan” opgericht. In 1969 werd de voormalige Lutherse kerk verkocht aan deze stichting, met als voorwaarde dat het gebouw beschikbaar en bruikbaar moest blijven als kerkgebouw. Hierdoor bleef onder meer de preekstoel gehandhaafd en is het bord met namen van de oprichters nog steeds te zien. Het orgel is verplaatst naar de kerk in het plaatsje Watergang. Daar is het nog steeds in gebruik.
Stichting De Groene Zwaan
In een boekje gemaakt omstreeks 1980 ter gelegenheid van 10 jaar Stichting De Groene Zwaan is te lezen: “Het verval en de dreigende sloop van het evangelisch Luthersche kerkgebouw was de aanleiding voor enkele tientallen dorpsgenoten om in 1969 en 1970 de handen letterlijk uit de mouwen te steken. Vele maanden werd onder bouwkundige leiding gewerkt. Doel was er niet alleen weer een kerk van te maken; het moest ook een plaats worden voor ontspanning, concerten, cursussen, vergaderingen en feesten. In 1970 was de restauratie van het gebouw voltooid.”
In 1970 werd de eerste kermis in De Groene Zwaan gevierd. Op nieuwjaarsdag 1971 bleek dat een lekkende oliekachel het gebouw van binnen met een pikzwarte roetlaag had bedekt. Het schoonmaken duurde tot mei. De peuterspeelzaal had zich in de pastorie naast de kerk gevestigd. Kinderen van de Rijper muziekschool voerden een musical op. Louis Filcer schilderde fresco’s op de muren. Er werden films gedraaid, potten gebakken, soul-danslessen gegeven, disco-avonden en concerten gehouden. Begin 1973 werden de meeste activiteiten samengebracht in de Kontaktkring Graft-De Rijp.
In de jaren 70 en 80 was het ook kommer en kwel met de financiën. Naast de al eerder vermelde roetproblemen bleek er in 1975 geen verwarming meer te zijn waardoor in de wintermaanden geen concerten worden georganiseerd. Citaat uit het jubileumboekje: “Steeds terugkerend is het geldgebrek – zowel voor het gebouw als voor de activiteiten. Onderhoudskosten en rentelasten moeten verhaald worden via de huren die worden gevraagd voor het gebruik van de accommodaties. De activiteiten blijken soms wel, soms voor een heel klein deel en vaak niet subsidiabel. Enorm veel energie moet nu nog gestoken worden in het opstellen van begrotingen, het schrijven van subsidieaanvragen en het onderhandelen daarover.”
In 1972 werd een zomer tentoonstelling “Schermereiland- Vogelweiland” gecombineerd met rondvaarten door de polder. Dit trok rond de 3000 bezoekers in twee maanden. Naast allerlei culturele activiteiten werden er ook uiteenlopende cursussen als Spaans en EHBO gegeven. In 1971 kreeg het tuinieren zonder gif en macrobiotische voeding aandacht.
De laatste jaren ontwikkelde De Groene Zwaan zich steeds meer als plaats voor de subcultuur van jongeren. In tegenstelling tot de meer commerciële disco’s organiseren de jongeren zelf de avonden en kozen zij voor eigentijdse niet-commerciële muziek. De functie van cultureel podium voor iedereen verdween min of meer naar de achtergrond.
In 2014 heeft het toenmalige bestuur een toekomstvisie en een bedrijfsplan opgesteld. Op basis daarvan is gekozen om het culturele programma meer divers te maken, om zo een breder publiek aan te spreken. Er is ook voor een intensivering van het programma gekozen. Het doel was om een meer financiële middelen te creëren en daarmee de noodzakelijke restauratie van de drie monumentale panden te kunnen mede-financieren. Die nieuwe aanpak had succes en er ontstond draagvlak voor de op handen zijnde restauratie.
In 2017 is het bestuur van de stichting begonnen aan het werven van financiële middelen om de noodzakelijke restauratie van de buitenschil van de drie monumenten aan te kunnen pakken. Dat resulteerde begin 2018 in het bijeen krijgen van meer dan 400.000 euro en kon de opdracht worden gegeven aan de fa. Pronk Bouw te Warmenhuizen, om de restauratie uit te voeren. In de tweede helft van 2018 heeft dat geresulteerd in een volledige gerestaureerde buitenschil, waardoor de drie panden weer gereed zijn voor de toekomst. Tevens kon een deel van het interieur worden aangepast. Een nieuwe verwarming, een nieuwe betonvloer en alles werd geschilderd in kleuren die passen bij het pand. De komende jaren zal stapsgewijs de technische installatie verder worden aangepast. De eerste fase daarvan heeft in 2019 plaatsgevonden met de aanpassing van de verlichting. In 2020 volgde, mede door een donatie, de geluidsinstallatie.
Het huidige bestuur van Stichting De Groene Zwaan ziet De Groene Zwaan vooral als sociaal en cultureel centrum. Niet alleen als plaats voor de subcultuur van jongeren maar voor iedereen in Graft-De Rijp en omgeving. Een breed scala van culturele activiteiten wordt in De Groene Zwaan georganiseerd en aangeboden. Zo zijn er regelmatig concerten, cabaret, een literair café, kledingmarkten en regelmatig een Filmcafé. Deze evenementen worden geheel door vrijwilligers georganiseerd en zijn voor een breed publiek toegankelijk.
Open onderstaand bestand om meer te lezen over de geschiedenis van De Groene Zwaan:
Cornelis de Jong en De Groene Zwaan